ชื่อเครื่องยา | ไพล |
ชื่ออื่นๆของเครื่องยา | ไพลเหลือง |
ได้จาก | เหง้าสดแก่จัด |
ชื่อพืชที่ให้เครื่องยา | ไพล |
ชื่ออื่น(ของพืชที่ให้เครื่องยา) | ปูลอย ปูเลย(ภาคเหนือ) ปูขมิ้น มิ้นสะล่าง(ไทยใหญ่-แม่ฮ่องสอน) ว่านไฟ(ภาคกลาง) ว่านปอบ(ภาคอีสาน) |
ชื่อวิทยาศาสตร์ | Zingiber cassumunar Roxb. |
ชื่อพ้อง | Amomum cassumunar (Roxb.) Donn, Amomum montanum J.Koenig, Amomum xanthorhiza Roxb. ex Steud., Cassumunar roxburghii Colla, Jaegera montana (J.Koenig) Giseke, Zingiber anthorrhiza Horan., Zingiber cliffordiae Andrews, Zingiber luridum Salisb., Zingiber montanum (J. Koenig) Link ex A. Dietr., Zingiber purpureum Roscoe, Zingiber xantorrhizon |
ชื่อวงศ์ | ZINGIBERACEAE |
ลักษณะภายนอกของเครื่องยา:
เหง้ามีเปลือกนอกสีน้ำตาลแกมเหลือง
เนื้อในสีเหลืองแกมเขียว เหง้าสดฉ่ำน้ำ
รสฝาด ขื่น เอียน ร้อนซ่า มีกลิ่นเฉพาะ
เหง้าไพลแก่สด และแห้ง
มีรสเผ็ดเล็กน้อย
ลักษณะทางกายภาพและเคมีที่ดี:
ปริมาณน้ำไม่เกิน
13% w/w ปริมาณสิ่งแปลกปลอมไม่เกิน 2% w/w
ปริมาณเถ้ารวมไม่เกิน 9% w/w
ปริมาณเถ้าที่ไม่ละลายในกรด ไม่เกิน 3.0%
w/w ปริมาณน้ำมันระเหยง่าย ไม่น้อยกว่า 2%
v/w
ปริมาณสารสกัดด้วยคลอโรฟอร์มไม่น้อยกว่า
5% w/w สารสกัดเฮกเซน ไม่น้อยกว่า 3%
w/w
สรรพคุณ:
ตำรายาไทย:
เหง้า ขับโลหิตร้ายทั้งหลายให้ตกเสีย
ขับระดูสตรี แก้ฟกช้ำ เคล็ดบวม
ขับลมในลำไส้ ขับระดู ไล่แมลง แก้จุกเสียด
รักษาโรคเหน็บชา แก้ปวดท้อง
บิดเป็นมูกเลือด ช่วยสมานแผล สมานลำไส้
แก้ลำไส้อักเสบ แก้มุตกิดระดูขาว ขับลม
แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ปวดท้อง แก้ท้องผูก
แก้อาเจียน แก้ปวดฟัน เป็นยารักษาหืด
แก้เคล็ดขัดยอก ข้อเท้าแพลง แก้โรคผิวหนัง
แก้ฝี ทาเคลือบแผลป้องกันการติดเชื้อ
ดูดหนอง สมานแผล แก้ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ
เป็นยาชาเฉพาะที่ ใช้ป้องกันเล็บถอด
และใช้ต้มน้ำอาบหลังคลอด
รักษาอาการปวดเมื่อย เคล็ดขัดยอก ฟกช้ำ
ลดอาการอักเสบ บวม เส้นตึง เมื่อยขบ
เหน็บชา และลดอาการปวด
มีฤทธิ์เป็นยาชาเฉพาะที่ สมานแผล
หรือต้มน้ำสมุนไพรอาบ
เป็นส่วนประกอบในยาประคบ ถูนวดตัว
บำรุงผิวพรรณ ราก
แก้โรคอันบังเกิดแต่โลหิตอันออกทางปากและจมูก
ขับโลหิต แก้อาเจียนเป็นโลหิต แก้ปวดท้อง
ช่วยทำให้ประจำเดือนมาปกติ
แก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้ท้องผูก
แก้โรคผิวหนัง
แก้เคล็ดขัดยอก
บัญชียาจากสมุนไพร:
ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม
ตามประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ
ในบัญชียาหลักแห่งชาติ
ปรากฏการใช้เหง้าไพล
ในยารักษาอาการทางระบบทางเดินอาหาร ตำรับ
“ยาประสะกานพลู”
มีส่วนประกอบของไพลร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ในตำรับ มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดท้อง
จุกเสียด แน่นเฟ้อจากอาหารไม่ย่อย
เนื่องจากธาตุไม่ปกติ
และยารักษากลุ่มอาการทางสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา
ปรากฏตำรับ “ยาประสะไพล” มีไพลเป็นส่วนประกอบหลักร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ในตำรับ ใช้ในสตรีที่ระดูมาไม่สม่ำเสมอ
หรือมาน้อยกว่าปกติ
และขับน้ำคาวปลาในสตรีหลังคลอดบุตร
ตำรับ “ยาแก้ลมอัมพฤกษ์”
มีส่วนประกอบของไพลร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ในตำรับ
มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดตามเส้นเอ็น
กล้ามเนื้อ มือ เท้า ตึงหรือชา
ตำรับ “ยาผสมเถาวัลย์เปรียง” มีส่วนประกอบของไพลร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ
ในตำรับ
มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดเมื่อยตามร่างกาย
ตำรับ
"ยาเลือดงาม"
มีส่วนประกอบของเหง้าไพล
ร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ
มีสรรพคุณบรรเทาอาการปวดประจำเดือน
ช่วยให้ประจำเดือนมาเป็นปกติ
แก้มุตกิด
รูปแบบและขนาดวิธีใช้ยา:
รักษาอาการเคล็ดขัดยอก
ฟกช้ำบวม
ข้อเท้าแพลง
ใช้หัวไพลฝนทาแก้ฟกบวม
เคล็ดขัดยอก หรือใช้เหง้าไพล ประมาณ 1
เหง้า
ตำแล้วคั้นเอาน้ำทาถูนวดบริเวณที่มีอาการ
หรือตำให้ละเอียด ผสมเกลือเล็กน้อย
คลุกเคล้า แล้วนำมาห่อเป็นลูกประคบ
อังไอน้ำให้ความร้อน ประคบบริเวณปวดเมื่อย
และบวมฟกช้ำ เช้า-เย็นจนกว่าจะหาย
หรือทำเป็นน้ำมันไพลไว้ใช้ก็ได้
โดยเอาไพลหนัก 2 กิโลกรัม
ทอดในน้ำมันพืชร้อนๆ 1 กิโลกรัม
ทอดจนเหลืองแล้วเอาไพลออก
ใส่ผงกานพลูประมาณ 4 ช้อนชา
ทอดต่อไปด้วยไฟอ่อนๆประมาณ 10 นาที
กรองแล้วรอจนน้ำมันอุ่นๆ ใสการบูรลงไป 4
ช้อนชา ใส่ในภาชนะปิดฝามิดชิด รอจนเย็น
จึงเขย่าการบูร ให้ละลาย
น้ำมันไพลนี้ใช้ทาถูนวดวันละ 2 ครั้ง
เช้า-เย็น หรือเวลาปวด
(สูตรนี้เป็นของนายวิบูลย์ เข็มเฉลิม
อำเภอสนามชัยเขต
จังหวัดฉะเชิงเทรา)
ครีมที่มีน้ำมันไพล
14% ใช้ทาและถูเบาๆบริเวณที่มีอาการบวม
ฟกช้ำ เคล็ดยอก วันละ 2-3
ครั้ง
รักษาโรคผิวหนังผื่นคัน
เหง้าบดทำเป็นผงผสมน้ำหรือเหง้าสดล้างให้สะอาด
ฝนน้ำทา
องค์ประกอบทางเคมี:
น้ำมันระเหยง่าย
มีสารสำคัญที่เป็นองค์ประกอบ ได้แก่
terpinen-4-ol, sabinene, caryophyllene,
cineol, alpha-pinene, beta-pinene,
myrcene, terpinene, limonene, p-cymene,
terpinolene, eugenol, farneraol,
alflabene, 3,4 dimethoxy
benzaldehyde
สารสีเหลือง curcumin, cassumunarins A, B, C
สารกลุ่มฟีนิลบิวทานอยด์ หลายชนิด เช่น (E)-1-(3,4-dimethoxyphenyl) butadiene (DMPBD) ที่มีฤทธิ์ลดการอักเสบ และสารอื่นๆ ได้แก่ 4-(4-hydroxyl-1-butenyl)-veratrole, naphthoquinone derivative, vanillin, vanillic acid, veratric acid, β-sitosterol